وبلاگ بزرگ مقالات زمین شناسی

نئوژن در كپه داغ

به دنبال رويداد زمين‎ساختي پيرنئن، با پسروي درياي ائوسن پسين – اليگوسن پيشين، رسوبگذاري در كپه داغ محدود به محيط‌هاي قارّه‌اي ميان كوهي شده و به همين دليل رديف‌هاي نئوژن اين پهنه نهشته‌هاي آواري اكسيدي است كه ممكن است به طور هم‎شيب بر روي سازند خانگيران و يا دگر شيب بر روي رديف‌هاي كهن‌تر از خانگيران قرار گيرند.

 در ناحية سرخس و دامنة شمالي تاقديس خانگيران، رديف‌هاي نئوژن حدود 150 متر كنگلومرا، ماسه‎سنگ و كمي رس ماسه‌دار سُرخ‎رنگ است كه به طور هم‎شيب بر روي سازند خانگيران قرار دارد. در ناحية درگز، در كنار راه اصلي درگز به لطف‌آباد، آواري‌هاي نئوژن، با حدود 900 متر ضخامت و گسترش زياد، شامل رُس سنگ در پايين و كنگلومرا در بالاست كه با لايه‌هاي سازند خانگيران به گونه‎اي هماهنگ چين خورده‌اند. بنابراين، كهن‌تر از فاز اصلي چين‌خوردگي دانسته شده‌اند.

در دامنه‌هاي جنوبي كوه‌هاي هزار مسجد، نهشته‌هاي آواري نسبت داده شده به نئوژن، به طور دگرشيب واحدهاي سنگي گوناگوني به سن ژوراسيك و كرتاسه را مي‌پوشاند و به نظر مي‎رسد كه اين گروه از نهشته‌هاي نئوژن پس از فاز كوهزايي و فرسايش پيامد آن تشكيل شده‌اند. بنابراين، محدود كردن سن اين گروه به زمان پليوسن، مي‌تواند پذيرفتني‎تر باشد. به ويژه آنكه، در ديگر نقاط كپه داغ، نهشته‌هاي پليوسن كنگلومرايي است كه با دگرشيبي بر روي افق‌هاي مختلف لايه‌هاي قديمي‌تر قرار دارد. با اين حال، در شمال خاوري دشت گرگان، سنگ‌هاي پليوسن از نوع سنگ‎آهك‌هـاي زيست آواري است كه با « سازند دريايي آقچه گيل » قابل قياس است كه بُرش الگوي آن در تركمنستان و در ساحل خاوري درياي خزر قرار دارد. در دشت گرگان‌، سازند آقچه گيل 19 متر ماسه‎سنگ زرد رنگ آهكي، سنگ‎آهك زيست‌آواري، متخلخل با چينه‌بندي چليپايي است كه با دگرشيبي بر روي رديف‌هاي كرتاسه به ويژه سازند سنگانه قرار دارد. گفتني است كه، همانند ديگر نقاط ايران، رسوبات پليوسن كپه‎داغ، از جمله سازند آقچه‎گيل، در اثر فاز كوهزايي پليوسن پاياني، چين خورده‌اند.

ترشيري در مكران

 مقدمه

پهنه مكران شامل زمين‎هاي واقع در جنوب خاوري ايران است كه از نگاه زمين‎شناسي، بر فراديوارة يك زون فرورانش كم‎شيب قرار دارد. پي‎سنگ افيوليتي ناحيه نشانگر يك جدايش درون قاره‎اي همراه با اقيانوس‎زايي در سكوي پالئوزوييك ايران است ولي هنوز برخورد نهايي صفحه‎ها صورت نگرفته است. به همين‎رو، از زمان ترشيري به بعد، مكران ويژگي حاشيه‎هاي فعال دارد. رديف‎هاي ترشيري مكران به طور عمده نهشته‎هاي فليش‎گونه و حاصل تخريب و فرسايش پوستة قاره‎اي و اقيانوسي شمال مكران و نشانگر فرسايش شديد و نهشت در يك فرونشست فعال ‎است. نهشت فليش‎هاي پالئوسن – ائوسن مكران تا زمان اليگوسن ادامه داشته، ولي در اين زمان (اليگوسن) با پسروي دريا از حاشيه و كناره‎هاي حوضه، رديف ستبر غيركربناتي متشكل از ماسه‎سنگ و شيل بر جاي مانده است. در زمان ميوسن، رسوبات مارني ژيپس‎دار و گلسنگ در حوضه‎هاي ساحلي كم عمق و در حال فرونشست نهشته شده‎اند كه به تدريج به سمت دريا (جنوب) ضخامت آنها بيشتر مي‎شود، به گونه‎اي كه در هر كيلومتر، 160 متر بر ضخامت آنها افزوده مي‎شود (بربريان و كينگ، 1981). با وجودي كه مكران پهنه‎اي در حال كوهزايي است، ولي رسوبات پليوسن آن مولاس گونه دانسته شده كه ضمن داشتن بيش از يك كيلومتر ستبرا، به طور دگرشيب فليش‎هاي بالايي ميوسن را مي‎پوشانند.

پالئوسن در مكران

رديف‎هاي «پالئــوسن» مكران را بيشتر در كافت شمال مكران و در واحد كربنات‎هاي پيش كماني (شكل 2-21) مي‎توان ديد كه بخشي از آميــزه‎هاي «دوركان»، «در انـار»، «بنــد زيارت»، «آميزه‎هاي رنگين»، «مختارآباد» و «بن‎رود» است و شامل مجموعه‎اي از سنگ‎هاي رسوبي و آذرين‎ به شدت چين‎خورده و گسليده هستند. به همين‎رو، روند چينه‎اي آنها فاقد نظم و درهم آميخته است، ولي مطالعات فسيل‎شناسي نشان مي‎دهد كه بخشي از مجموعه‎هاي ياد شده سنگواره‎هاي پالئوسن دارند كه با رسوبات كرتاسه در پيونداند (شكل 5-15).

رديف‎هاي پالئوسن «مجموعة دوركان» شامل سيلت سنگ، سنگ‎آهك برشي – ماسه‎اي متبلور، و شيل‎هاي سُرخ – قهوه‎اي حاوي جلبك‎هاي Ethelia alba، Lithophyllum، L.thothamnium sp، Archaeolithothamnium sp. است كه با روزنه‎داران كف‎زي اوايل دوران سوم همراه است. اين مجموعة فسيلي سن پالئوسن آغازي دارند كه در يك محيط كم عمق دريايي تشكيل شده‎اند.

در «مجموعـة انـار»، اندكي رسوبات پلاژيك و تخريبي به ديرينگي كرتاسه – پالئوسن زيرين ديده مي‎شود.

«مجموعة بند زيارت»، متشكل از سنگ‎هاي آذرين (گابرو به طور غالب و آذرين خروجي) است كه تغييرات سني آن از نئوكومين تا اوايل پالئوسن است.

«مجموعة آميزة رنگين»، شامل يك توالي هم ريشهCognate از رسوبات پلاژيك، ماسه‎سنگ، سنگ‎هاي آتشفشاني و با بلوك‎هاي نابرجاي سنگ‎هاي اولترابازيك است. سنگ‎آهك‎هاي بيوميكريتي سفيـد تا كرم و ارغوانـي اين مجموعه، داراي ميكروفسيل‎هاي Globrotalia compressa، G. cf. angulata، Chiloguembelina sp.، Globigerina sp.، مشخص پالئوسن (دانين – مونسين) است.

«مجموعة مختارآباد»، شامل سنگ‎هاي آذرين – رسوبي همراه با دايك‎هاي ديابازي است كه در بخش بالايي آن افيوليت جاي دارد. سنگ‎آهك‎هاي بيوميكريتي اين مجموعه حاوي روزنه‎داران پلانكتون مانند Globorotalia trinidadensis، Globorotalia cf. pseudobulloides. و راديولرها به سن كرتاسه تا پالئوسن آغازي است.

«مجموعة بن‎رود»، شامل رسوبات پلاژيك در زير و رديف‎هاي كم عمق دريايي (سنگ‎آهك متبلور بيواسپاريتي) در بالا است كه حاوي miliolids، rotalids،Lithothamnium و Piliolina sp. به سن پالئوسن است.

ائوسن در مكران

رديف‎هاي «ائـــوسن» مكران را به ويژه در نواحي ميناب، فنوج، طاهرويي، پيشين و نيك‎شهر مي‎توان ديد(مك‎كال و همكاران، 1985).

 در منطقة «ميناب» نهشته‎هاي ائوسن رخسارة آشفته Turbidity دارند و شامل 4 واحد سنگي به سن ائوسن تا اليگوسن آغازي است (شكل 6-7)

 «واحد بيدك»، نهشته‎هاي آواري (كنگلومرا، ماسه‎سنگ، توف) و سيل‎هاي ديابازي است كه ميان‎لايه‎هاي آهكي آن حاوي روزنه‎داران، مرجان و جلبك‎هاي ائوسن پاييني تا ائوسن بالايي است.

«واحد كام‎سفيد»، نهشته‎هاي ماسه‎سنگي به سن ائوسن مياني تا اليگوسن پسين است.

«واحد ماريچ»، نهشته‎هاي رسوبي (شيل، ‎ماسه‎سنگ، سيلت سنگ، كنگلومرا) به سن ائوسن مياني تا اليگوسن زيرين است.

«واحد ‎ماسه‎سنگ تفكيك نشده»، به سن ائوسن مياني تا ائوسن پاياني است كه همراهاني از سنگ‎آهك نوموليت‎دار دارد. گفتني است كه داشتن ميان‎لايه‎هاي آهكي آب‎هاي كم عمق از ويژگي‎هاي چهار واحد گفته شده است.

در منطقة «فنوج»، رديف‎هاي فليشي ائوسن شامل چهار واحد زير است (شكل 6-7).

«واحد ماريچ»، شامل ماسه‎سنگ، سيلت سنگ، كنگلومرا همراه با ميان‎لايه‎هاي آهكي فسيل‎دار به سن ائوسن مياني تا بالايي.

« واحد گيران »، شامل ماسه‎سنگ درشت‎دانه نارسيده Immature، شيل، گلسنگ و كمي سنگ‎آهك و توف.

«واحد ماسه‎سنگ تفكيك نشده»، شامل ‎ماسه‎سنگ با لايه‎بندي نازك، شيل، سنگ‎آهك و گلسنگ و كمي سنگ‎آهك و كنگلومرا به سن ائوسن مياني – بالايي كه در حوضه‎اي ناپايدار و به صورت رسوب‎هاي آشفته نهشته شده‎اند.

«واحد گوردَك»، شامل ‎ماسه‎سنگ، شيل و گاهي توف به شدت دگرشكل ‎است به همين دليل رخنمون آنها نابرجا است.

در ناحية «طاهرويي»، سنگ‎هاي ائوسن به طور عمده سنگ‎آهك‎هاي آب‎هاي كم عمق ‎است كه با رخساره‎هاي فليشي ديگر نواحي مكران تفاوت آشكار دارند. روزنه‎داران كف‎زي سنگ‎آهك‎ها، سن ائوسن پيشين د‎ارند ولي در شمال طاهرويي سن رديف‎هاي ائوسن، ضمن داشتن رخسارة فليشي، تا ائوسن مياني مي‎رسد.

در منطقة «پيشين»، رديف‎هاي فليشي ائوسن به چهار واحد جداگانة زير تقسيم شده‎اند (شكل 6-8).

«واحد ايرافشان»، شامل نسبت مساوي از شيل و ‎ماسه‎سنگ، به ضخامت تا 9000 متر، به سن ائوسن پيشين تا مياني.

«واحد دربان»، بيشتر شامل شيل و كمي ‎ماسه‎سنگ، سنگ‎آهك و كنگلومرا است. شيل‎ها داراي پلانكتون‎هاي نواحي عميق به سن ائوسن مياني تا پسين ‎است.

«واحد مُسري»، شامل يك رديف منظم از ‎ماسه‎سنگ و شيل است كه به طور فرعي ميان‎لايه‎هايي از سيلت سنگ، گل‎سنگ، سنگ‎آهك و كنگلومرا دارد. داشتن ساختارهاي رسوبي از نوع بوماي كامل از ويژگي‎ آن است. روزنه‎داران پلانكتون (گلوبيژرينا) و كف‎زي (نوموليت‎ها) اين واحد به سن ائوسن پيشين د‎ارند.