رخداد ژوراسيك پسين (طبسين) : در نقاطي از سنندج – سيرجان، زاگرس، ايران مركزي و كپه‎داغ، در بين سنگ‎هاي ژوراسيك بالايي شواهدي از يك ايست رسوبي و چرخه‎هاي فرسايشي ديده مي‎شود. به جز زاگرس، در ديگر نواحي، به دورة فرسايشي موردنظر چندان توجه نشده و لذا در گزارش‎هاي زمين‎شناسي موجود، اطلاعات لازم ناچيز است. با توجه به يافته‎هاي چينه‏‎شناسي و با تكيه بر جدول زمان زمين‎شناسي منتشر شده توسط اتحادية بين‎المللي علوم زمين (1999) زمان اين رويداد را مي‎توان در مرز آشكوب‎هاي كالووين – آكسفوردين (152 ميليون سال پيش) و هم‎ارز با رخداد زمين‎ساختي نوادين دانست كه در اين نوشتار نام طبسين انتخاب شده است. در بيشتر نواحي ايران، اثرهاي اين رويداد تنها به صورت ايست‎هاي رسوبي كوتاه، همراه با دگرشيبي موازي است كه موارد زير از آن جمله‎اند.

 * در كوه‎هاي شُتري و شيرگشت در ايران مركزي، نشانه‎هاي فرسايشي رويداد طبسين را مي‎توان بين دو سازند بَغَمشاه (زير) و سازند قلعه‎دختر و يا سنگ‎آهك اسفنديار ديد. در اينجا، حدود 194 متر بخش پاييني سازند قلعه‎دختر از ماسه‎سنگ‎هاي كوارتزي است كه با تغيير سنگ‎شناسي شديد و حد بسيار ناگهاني، در روي سازند بَغَمشاه قرار داد. حدود 125 متر بخش زيرين سنگ‎آهك اسفنديار نيز ماسه‎سنگي است كه به طور هم‎ساز ولي با تغيير سنگ‎شناسي ناگهاني روي مارن‎هاي دريايي بَغَمشاه ديده مي‎شود. رديف‎هاي آواري موجود در پاية سازندهاي قلعه‎دختر و اسفنديار، حكايت از كاهش شديد ژرفاي حوضه و به احتمال يك ايست رسوبي دارد.

* در حد فاصل كلمرد (باختر طبس) تا راور سازند بَغَمشاه با واحد سنگ‎چينه‎اي آهك پكتن‎دار (هم‎ارز سازند قلعه‎دختر و سنگ آهم اسفنديار) پوشيده شده است. اين دو سازند هم‎شيب هستند ولي سطوح سخت و رديف‎هاي ماسه‎سنگي سُرخ‎رنگ در اين حد، نشانگر يك ايست و چرخة فرسايشي، هر چند كوتاه است.

* در كوه سه كُنج در خاور ماهان كرمان، مارن‎هاي سازند بَغَمشاه وجود ندارد و سنگ‎آهك پكتن‎دار با يك افق كنگلومرا روي سازند هُجدك نشسته است (سهندي، 1374).در جنوب ناحية جام، سازند بَغَمشاه جوان‎ترين نهشته‎هاي دريايي ژوراسيك است. به گزارش علوي ناييني (1972) در زمان كالووين با كاهش ژرفاي حوضة رسوبي رخساره‎هاي مارني سازند بَغَمشاه، ابتدا به انواع ماسه‎اي تبديل شده و سپس درياي ژوراسيك پسين از ناحية پس رفته و اين خروج از آب تا كرتاسة پيشين ادامه داشته است.

* در بخشي از كوه‎هاي زاگرس، (لرستان و شمال فروافتادگي دزفول) در زمان ژوراسيك مياني، سازند شيلي سرگلو ته‎نشين شده است. همبري سازند سرگلو با نهشته‎هاي آكسفوردين (سازند نجمه) از نوع دگرشيبي فرسايشي است (مطيعي، 1372) كه نشانگر يك ايست رسوبي و چرخة فرسايشي قاره‎اي در اواخر ژوراسيك مياني است.در كوه‎هاي كپه‎داغ، گاه بخش پاييني سازند مزدوران آواري است. در تنگ شوريجه 130 متر و در بُرش شورآب 230 متر از لايه‎هاي پاييني سازند مزدوران به ماسه‎سنگ تبديل شده است (افشارحرب، 1373).

 شايد آواري شدن پايين سازند مزدوران و حذف ناحيه‎اي سازند چمن‎بيد نشانه‎اي از رويداد طبسين باشد.براي اثبات رويداد طبسين به شواهد و مطالعات بيشتري نياز است. نكات ياد شده نشانه‎هايي هستند كه به احتمال مي‎تواند تأثير اين رويداد را در ايران ثابت كند.

رخداد ژوراسيك – كرتاسه (سيمرين پسين) : از ديدگاه بسياري از زمين‎شناسان، در ايران، مرز ژوراسيك –كرتاسه با رويداد كوهزايي سيمرين پسين رقم زده مي‎شود. ولي، پيوستگي رسوبگذاري از ژوراسيك (آشكوب تيتونين) به كرتاسه (آشكوب بريازين) و وجود سنگ‎هاي پلاژيك نواحي ژرف در اين مرز، نشانگر آن است كه در بيشتر نقاط ايران مرز دو سيستم ژوراسيك – كرتاسه با آرامش زمين‎ساختي نسبي و پيوستگي رسوبگذاري مشخص مي‎شود. به عبارت ديگر، در ايران، رخداد موسوم به سيمرين پسين، نشانه‎هاي كوهزايي ندارد. براي مثال:

* پيرامون شيراز (در پهنة زاگرس)، رسوبگذاري كربناتي از منشأ دريايي به نسبت عميق، بدون انقطاع، از اواخر ژوراسيك تا آغاز كرتاسه ادامه داشته و به همين‎رو، سازند سورمه (ژوراسيك مياني – پسين) به آرامي به سازند فهليان (كرتاسة پيشين) مي‎رسد و در روي زمين، به طور عملي تفكيك اين دو ناممكن است. با وجود اين، در نقاط زيادي از زاگرس، وجود ناهم‎سازي محلي بين سازند سورمه و سازند فهليان نشانگر يك ايست رسوبي است، ولي گاه، اين ايست، بر پاية تفاوت‎هاي سنگ‎شناسي قابل شناخت نيست و بايد از مطالعات ديرينه‎شناسي كمك گرفت.

* در ايران مركزي، ارتباط رديف‎هاي كرتاسه آغازي و سنگ‎هاي قديمي‎تر به دو گونه است. در نواحي اصفهان، كاشان، اردكان، خرانق، يزد و 000 سنگ‎هاي اُربيتولين‎دار كرتاسة زيرين، با حضور رديفي از سنگ‎هاي آواري، در روي نهشته‎هاي شيلي و ماسه‎سنگي گروه شمشك قرار دارد. اين همبري آشكارا دگرشيب است. در اين نواحي، سن سنگ‎هاي ژوراسيك از آشكوب باژوسين و سرانجام باتونين فراتر نمي‎رود و هيچ‎گاه ديده نشده كه نهشته‎هاي ژوراسيك بالايي و كرتاسة پيشين، اين چنين دگرشيب باشند. ولي در كوه‏هاي شُتري، كلمرد، شيرگشت، شمال كرمان، بافق، جنوب سبزوار، بيارجمند و ميامي شاهرود، رسوب‎هاي دريايي ژوراسيك بالا – نئوكومين گزارش شده است. يافته‎هاي گوناگون نشان مي‎دهد كه در نگاه نخست، دگرشيبي پاية كرتاسه وابسته به رويداد سيمرين پسين نيست. دوم آنكه به احتمال نخستين رخداد زمين‎ساختي كرتاسه در زمان نئوكومين بوده و نه در مرز ژوراسيك – كرتاسه.

 

 

صفحه بعدی                                                                                      صفحه قبلی