گسلهاي خاور و جنوب خاوري ايران
گسلهاي خاور و جنوب خاوري ايران
گسل نهبندان : نام اين گسل از شهرستان نهبندان، در 250 كيلومتري شمال زاهدان گرفته شده است. در اين ناحيه، چند گسل كم و بيش موازي با روند عمومي شمالي – جنوبي وجود دارد ولي چرخش پايانة شمالي به سوي باختر و پايانة جنوبي به سمت خاور سبب شده تا نسلهاي مختلف راندگي بر روي اين سيستم امتداد لغز سوار باشند.
دو گسل عمدة اين مجموعة گسلي، به نام گسل خاور «نـه» گسل باختر «نـه» نامگذاري شدهاند (شكل 9-10). در ناحية خونيك (جنوب نهبندان)، اين دو گسل به يكديگر ميرسند و به صورت يك گسل امتداد لغز واحد، به سمت جنوب ادامه مييابد، ولي در 50 كيلومتري شمال نصرتآباد، اين گسل بار ديگر دو شاخه شده و به سمت جنوب، به تدريج از هم دور ميشوند. به شاخة جنوب خاوري كه جداكنندة افيوليت خاور ايران از بلوك لوت است «گسل نصرتآباد» و به شاخة جنوب باختري، كه تا شمال آتشفشانهاي بزمان ادامه دارد «گسل كهورك» نام داده شده است (درويشزاده، 1380).
قديميترين سنگهاي متأثر از گسل نهبندان، سنگهاي دگرگوني پالئوزوييك – ترياس بلوك لوت هستند و در نتيجه سن اين گسل، قديميتر از ترياس است و به احتمال از زمان پركامبرين فعاليت داشته است ولي در زمان مزوزوييك به يك جدايش درون قارهاي تتيس جوان تبديل شده است. به گونهاي كه در شكلگيري حوضة فليشي و جايگيري پوستة اقيانوسي خاور ايران، نقش اساسي داشته ولي در حال حاضر زميندرز خاور ريزقارة ايران مركزي را تشكيل ميدهد. بُرش رسوبهاي كواترنري، نشانة حركتهاي جوان اين گسل است. كانون زمينلرزه 1928 نهبندان بر روي اين گسل قرار دارد. ويراني سال 1370 شهرستان نهبندان و روستاهاي شورك، سهلآباد و 000 مربوط به آخرين حركت گسل نهبندان است (بربريان، b 1976).
گسل بشاگرد : نام اين گسل از كوههاي بشاگرد در جنوب فروافتادگي جازموريان گرفته شده است. در اين ناحيه، دستهاي گسل طولي با روند تقريبي خاوري – باختري وجود دارد. يكي از درازترين آنها گسل بشاگرد است كه از كهنوج (شمال خاوري بندرعباس) شروع و ممكن است تا مرز پاكستان ادامه يابد. شايد اين گسل، ادامهاي از گسل اصلي زاگرس باشد، ولي مسئلة دوگانگي سن سنگهاي افيوليتي موجود در امتداد اين دو گسل، اين ديدگاه را پرسشآميز ميسازد. به ويژه آنكه، روند خاوري – باختري گسل بشاگرد با روندهاي شناخته شدة پركامبرين ايران يكي نيست.گفتني است كه همانند ديگر گسلهاي همزاد و همروند (گسلهاي فنوج، جنوب جازموريان و 000)، گسل طولي بشاگرد دست كم در زمان شكلگيري پهنة ساختاري – رسوبي مكران (مزوزوييك) به وجود آمده، ابتدا از نوع گسل نرمال بوده ولي پس از آغاز فرورانش پوستة اقيانوسي عمان و تشكيل منشورهاي برافزايشي به راندگي رو به شمال تبديل شده است.
گسل هريرود : تفاوت در ويژگيهاي زمينشناسي دو سوي رودخانة هريرود (مرز ايران – افغانستان) و رودخانة تجن (مرز ايران و تركمنستان) سبب شده تا به ناپيوستگي زمينشناسي موجود بين بلوك لوت در ايران و بلوك هيلمنــد در افغانستان خطواره و به عبارت بهتر گسل هريرود نام داده شود. جدا از شواهد روي زمين، اثر اين گسل، به صورت يك ناپيوستگي ژئوفيزيكي از پهنة توران تا مرز ايران و افغانستان گزارش شده است.در ايران، مسير تقريبي اين گسل منطبق بر رودخانههاي هريرود و تجن است. ادامة جنوبي آن به احتمال از باختر دشت زابل (حد شرقي كوههاي خاور ايران) گذشته و به زاهدان ميرسد (شكل 9-11).
بدينسان، گسل ياد شده روند شمالي – جنوبي و حدود 825 كيلومتر طول دارد. در ضمن گسترش جغرافيايي سنگهاي ژوراسيك و كرتاسة ايران و افغانستان در دو سوي اين گسل، نشانگر حركت چپگرد است (نبوي، 1355) ولي در نقشة لرزهزمينساخت خاورميانه (حقيپور، 1992) اين گسل راستگرد دانسته شده است. با توجه به نقشة زمينشناسي ايران، چنين استنباط ميشود كه اين گسل لبة خاوري جدايش درونقارهاي كوههاي خاوري ايران است كه ويژگيهاي مشابه با گسل نهبندان دارد.در ضمن، به نظر ميرسد كه در خاور بيرجند، بخش شمالي گسل پس از چرخش به سمت شمال باختري تا جنوب گناباد ادامه مييابدو لذا تداوم بيشتر اين گسل به سمت شمال نياز به دلايل مستندتر دارد. به ويژه اين كه در روند ساختارهاي موجود در حدفاصل خاور گناباد تا كپهداغ قطعشدگي ديده نميشود.
این وبلاگ تمامی موضوعات و مقالات و اطالاعات تخصصی زمین شناسی را که از سایتهای علمی جهان برگرفته شده در اختیار بازدیدکنندگان محترم قرار می دهد.گفتنی است که مطالب موجود در این وبلاگ در نوع خود بی نظیر بوده و از هیچ وبلاگ ایرانی ای کپی برداری نشده است و اگر هم شده منبع آن به طور کامل ذکر شده است.