نوزمينساخت و لرزه زمينساخت ايران
سرزمين ايران، به عنوان بخشي از زون فعال زمينساختي آلپ – هيماليا، طرح پيچيدهاي از مجموعة پوستهها، قطعات زمينساخت و زونهاي متفاوت زمينساختي است كه از نگاه نوزمينساختي و لرزهزمينساختي، ويژگيهاي خاص دارد. شواهد گوناگون مانند زمينلرزههاي امروزي، آتشفشانهاي نيمهفعال، سواحل بالا آمده، تداوم بالا آمدن گنبدهاي نمكي، كَلفشانها، پيدايش گسلهاي لرزهاي و 000، نشانگر تغيير و تحول ژئوديناميكي كنوني پوستة ايران و عدم تعادل آن است. در يك نگاه كلي، از شمال به جنوب، ميتوان سه صفحة بزرگ را در ايران شناسايي كرد. صفحة شمالي، به عنوان لبة جنوبي صفحة توران، شامل چينهاي حاشيهاي كپهداغ و فرونشست خزر جنوبي است كه پوستة بازالتي دارد. صفحة مياني كه محدود به دو زميندرز تتيس كهن در شمال و تتيس جوان در جنوب است، شامل موزاييكي از بلوكهاي بخش شمالي اَبَر قارة گندوانا است كه رشته كوههاي چينخوردة البرز و پهنههاي مختلف ايران مركزي و خاور ايران را دربر دارد. و سرانجام، ورق جنوبي، شامل واحد بزرگتري از خشكي گندوانا است كه لبة شمال خاوري سكوي عربستان را ميسازد و بخش ايراني آن، كوههاي زاگرس نام دارد. جدا از صفحههاي گفته شده بايد به رشته كوههاي مكران اشاره كرد كه نوعي جدايش درون قارهاي در سكوي پالئوزوييك ايران است كه ويژگي زونهاي فرورانش كمشيب را دارد.
در حال حاضر، تنشهاي فشارشي ناشي از بازشدگي درياي سُرخ و گسترش اقيانوس هند موجب حركت و جابهجاييهاي نسبي متفاوت در پوستهها و قطعات گوناگون قارهاي و اقيانوسي ايران ميشود و در نتيجه، فعاليتهاي جوان زمينساختي و تغييرات و تأثيرات متقابل قطعات زمينساختي برهم، كه متأثر از ساختارهاي حاصل از فازهاي زمينساختي كهنتر است، زمينة لرزهخيزي به نسبت بالاي ايران فراهم ميشود. در ايران، زمينلرزهها به طور عمده حاصل همگرايي قطعات و زونهاي گوناگون است. افزون بر آن، حركت در امتداد شكستگيهاي اساسي و همچنين محدود كننده و در مواردي قطع كننده قطعات در لرزهزمينساخت ايران نقش دارد.
با توجه به دادههاي زمينلرزههاي تاريخي و دستگاهي (شكل 8-2) دو نوار لرزهخيز در ايران قابل شناسايي است. يكي نوار جنوبي (كوههاي زاگرس) كه روند شمال باختري – جنوب خاوري دارد و ديگري، شمال ايران كه شامل كوههاي كپهداغ و البرز است. بين اين دو نوار، از جنوب به شمال، زون سنندج – سيرجان از نظر لرزهخيزي به نسبت آرام است. در ايران مركزي، كانون زمينلرزهها با شكستگيهاي محدود كننده و در مواردي قطع كنندة قطعات كوچك و بزرگ هماهنگ است و تنشهاي به تقريب شمالي يا شمال خاوري، منجر به فرار قطعات ايران به سوي خاور شده و باعث ميگردد گسلهاي به تقريب خاوري – باختري مرز شمالي اين بلوكها، مانند گسل دشت بياض و گسل قائنات داراي سازوكار امتداد لغز چپگرد باشند. در حالي كه، در مرز جنوبي بلوكها، حركتها از نوع امتداد لغز راست گرد است. و در بخش مركزي قطعات، گسلهاي محدودكننده، با روند نزديك به شمال – جنوب، داراي سازوكار راندگي هستند.بازشدگي درياي سُرخ (5/1 تا 2 سانتيمتر در سال) و حركت صفحة آفريقا – عربستان در راستاي شمال و يا شمال – شمال خاوري و همچنين حركت صفحة هند در راستاي شمال يا شمال – شمال باختري عامل فراواني زمينلرزهها در ايران است. چنين حركتهايي كه با دگرشكلي، شكستگي، فرورانش و برخورد صفحههاي كوچك و قطعات گوناگون ايران همراه است، سبب ميشود تا توان لرزهخيزي ايران بالا باشد كه زمينلرزههاي بزرگ سدة بيستم زير از آن جمله است (شوراي پژوهشهاي علمي كشور 1376).جدول
با توجه به محل زلزلههاي تاريخي و سدة گذشته، محل گسلها ارتباط لرزهخيزي با گسلها، مطالعات آماري نتايج حاصل از مطالعات نظري در مورد توزيع شتاب و اطلاعات شدت نسبي، نوروزي (1972) سطح كشور را به دو حوزة شدت نسبي تقسيم كرده است. در حوزة نخست، احتمال رخداد زمينلرزههايي با شدت نسبي 8 مركالي و بيشتر وجود دارد و ضريب زلزلهخيـزي «يك» در اين حوزه پيشنهاد شده كه اغلب شهرهاي پرجمعيت كشور در اين حوزه قرار دارند. در حـوزة دوم، احتمال وقوع زلزلههايي با شدت نسبي تا 7 مركالي وجود دارد و ضريب زلزلهخيزي «75%» است. اين حوزه شامل شهرهاي اصفهان، آبادان، خرمشهر، زابل، بيجار، مياندوآب و تكاب ميباشد.
مهاجر اشجعي و نوروزي (1978)، بر اساس فعاليت گسلها و اُفت شدت نسبي زمينلرزهها از محل رخداد، سطح كشور را به 5 حوزه تقسيم كردهاند. حوزة (0) با شدت نسبي 3 مركالي يا كمتر، حوزة (1) با شدت نسبي 4 و 5 مركالي، حوزة (2) با شدتهاي نسبي 6 و 7 مركالي، حوزة (3) با شدتهاي 8 و 9 مركالي و بالاتر و حوزة (4) مناطقي است كه اطلاعات كافي در بارة آنها موجود نيست. نقشة پهنهبندي خطر لرزهاي ايران، تهيه شده توسط پژوهشگاه بينالمللي زلزلهشناسي و مهندسي زلزله جديدترين پهنهبندي قابل استناد است (شكل 8-2).
این وبلاگ تمامی موضوعات و مقالات و اطالاعات تخصصی زمین شناسی را که از سایتهای علمی جهان برگرفته شده در اختیار بازدیدکنندگان محترم قرار می دهد.گفتنی است که مطالب موجود در این وبلاگ در نوع خود بی نظیر بوده و از هیچ وبلاگ ایرانی ای کپی برداری نشده است و اگر هم شده منبع آن به طور کامل ذکر شده است.