«واحد كُنار»، به طور عمده شامل ماسه‎سنگ است كه با كنگلومراي گريتي و سنگ ريزه‎اي همراه است. رخسارة شيلي نيز به طور موضعي وجود دارد. از نظر سني، اين واحد نشانه‎هايي از ائوسن پاياني دارد.

در منطقة «نيك‎شهر»، نهشته‎هاي ائوسن به سه قسمت زيرين، مياني و بالايي تقسيم شده‎ كه به طور كلي از پايين به بالا شامل شيل، ماسه‎سنگ، كنگلومرا است و به تدريج به واحدهاي عمومي ائوسن مانند واحد ايرافشان، شبه فليش، فليش وحشي، واحد گوردَك و واحد دربان مي‎رسد كه ادامة رديف‎هاي ائوسن در منطقة پيشين است (شكل 6-8).

اليگوسن در مكران

«نهشته‎هاي اليگوسن» مكران از نوع فليش‎‎اند و چندين‎هزارمتر ضخامت دارند. شركت پاراگون (1988) براي اين نهشته‎ها نام «واحد انگوران» را انتخاب كرده كه پس از رخداد زمين‎ساختي اليگوسن مياني نهشته شده و تغييرات سني آن از اليگوسن تا ميوسن است. اين فليش‎ها، كمان كم و بيش پيوسته‎اي را از كوه زندان (ميناب) تا مرز پاكستان تشكيل مي‎دهند كه بيشتر از نوع فليش‎هاي دور از منشأ Distal Flysch بوده و گاه قطعات خارجي در آنها ديده مي‎شود. واحد انگوران با سه رخسارة «شيلي»، «ماسه‎سنگي» و «توالي تفكيك نشده» ديده مي‎شود. توالي ماسه‎اي به ويژه انواع تفكيك نشدة اين واحد، تناوب ريتميك از ماسه‎سنگ وشيل ‎است كه گاهي هر ريتم 100 تا 200 متر ضخامت دارد. داشتن ساخت‎هاي رسوبي اوّليه، ساخت‎هاي وزني كوچك، حفره‎هاي عمومي و واحدهاي D, C, B و E رديف بوما از ويژگي‎هاي واحد انگوران است كه نشانگر نشست‎ سريع و ناگهاني رسوبات در بادزن‎هاي زيردريايي و عميق ‎است. انواع گلوبيژرينا، گلوبوروتاليا و ميوژيپسينا از ميكروفسيل‎هاي واحد انگوران به سن اليگوسن پسين – ميوسن پيشين هستند.

ميوسن در مكران

«نهشته‎هاي ميوسن» مكران در حوضة رسوبي‎اي نهشته شده‎اندكه به سمت جنوب و باختر ژرفاي كمتري داشته و از شمال نيز محدود به خشكي بوده است. اين نهشته‎ها كه در محيط‎هاي نريتيك نهشته شده‎اند از خاور گسل ميناب تا مرز پاكستان رخنمون دارند. بررسي‎هاي ديرينه جغرافيايي نشان مي‎دهد كه از اواخر ميوسن مياني، ناوة فليش پر شده و ذرات تخريبي درشت به طرف جنوب هدايت شده‎اند (مك‎كال، 1985).

تفاوت‎هاي مكاني (جانبي) رخساره سبب شده تا فليش‎هاي ميوسن مكران شامل واحدهاي سنگي زير باشد.

«واحد دهيردان»، شامل نسبت متغيري از تناوب شيل آهكي و ماسه‎سنگ است كه گاه هوازدگي سفيدرنگ دارد. بخش زيرين اين واحد، رخسارة فليش مناطق با عمق متوسط (سكو – شيب قاره) دارد ولي بخش بالايي آن در عمق بسيار كم رسوب كرده است. سنگواره‎هايي مانند Miogypsina ، Neoalveolina، Lepidocyclina ، Operculina سن آكيتانين–بورديگالين را نشان مي‎دهند.

«واحد سبز» از حدود 6000 متر گل‎سنگ‎آهكي خاكستري، سبز، ماسه‎سنگ‎آهكي توده‎اي، كنگلومراي قهوه‎اي تشكيل شده كه به داشتن مقداري ژيپس و بلوك‎هاي بيگانه شاخص است.اين واحد، به طور جانبي به ديگر واحدهاي فليش مكران تبديل مي‎شود و هم‎ارز زماني آنها به شمار مي‎رود. افزون بر اويستر، دوكفه‎اي و سركوسه، در منطقة طاهرويي گلسنگ‎هاي نرم واحد سبز سرشار از روزنه‎داران پلانكتون ميوسن پيشين تا مياني است.

«واحد شهرپوم»، با 950 متر ستبرا، شامل زير واحد جداگانه از فليش‎هاي ريتميك است كه توسط جريان‎هاي آشفته در يك گودال عميق و آرام نهشته شده است. طبقه‎بندي تدريجي، علائم سطح زيرطبقهSole marks مانند قالب شياري Flute casts ، موج‎ نقش‎هاي خطي و زبانه‎اي، قالب شكافي Groase casts از ساختارهاي رسوبي اين واحد است. اين واحد سنگوارة چنداني ندارد و سنگواره‎هاي موجود ممكن است نابرجا باشند. در هر حال، سن ميوسن پيشين (بورديگالين) – ميوسن مياني براي اين واحد پيشنهاد شده است.

«واحد هيچان» حدود 3000 متر توالي فليشي شامل شيل‎هـــاي نرم، خرد شده، تورق‎پذير و آهكـــي است كه مقــداري ماسه‎سنگ، سيلت سنگ و گلسنگ دارد و از نوع فليش‎هاي نزديك به منشأ است. آشفتگي زيستي Bioturbation از ويژگي‎هاي اين واحد است. روزنه‎داران پلانكتـــون فراوان واحد هيچان مانند Globigerinoides trilobus ، G. sacculifer ، G. altispira و 000 معرف سن ميوسن پيشين – مياني ‎است كه عمق آب را چند صد متر پيشنهاد مي‎كند.

«واحد وزيري» از ضخامت متغيري سنگ‎آهك‎هاي ريفي، وكستون بايوميكرايت جلبگ‎دار و سنگ‎آهك تخريبي تشكيل شده كه مقدار زيادي برش آهكي از منشأ واريزه‎اي دارد و در بعضي مقاطع حاوي ميان‎لايه‎هاي ماسه‎سنگ سُرخ، شيل و كنگلومراست. از نظر سنگ‎شناسي، آهك‎ها جزو كالكارنايت تقسيم‎بندي مي‎شوند. سنگواره‎هاي اين واحد به ويژه انواع مرجان، شكم‎پايان، دوكفه‎اي، بريوزوآ،‌جلبگ، دندان كوسه و روزنه‎داران فراوان بوده و محيط دريايي نزديك به سطح در حاشية كمربندي از جزاير مرجاني را تداعي مي‎نمايد.به جز منطقة سردشت واحد وزيري سن آكيتانين اما، در ديگر نقاط، سن بورديگالين دارد.

«واحد بند چاكر» از 2550 تا 5000 متر، ماسه‎سنگ توده‎اي، لايه‎هاي نازك كنگلومرا و شيل‎هاي خاكستري – سبز تشكيل شده كه در پايين آن مگاريتم‎هاي شيلي وجود دارد. لايه‎هاي نازك زغال (ساپروپلي)، برگ و ساقة گياهان به مقدار زياد وجود دارد. با توجه به انواع گلوبيژرينا و گلوبوروتاليا به واحد بندچاكر سن ميوسن مياني داده شده و به لحاظ قرارگيري در روي واحد وزيري نمي‎تواند قديمي‎تر از بورديگالين باشد. بيشتر اين واحد، رخسارة آب‎ بسيار كم عمق دارد، ولي به سمت جنوب، محيط رسوبي به طور كامل عميق مي‎شود. اين واحد مراحل حدواسط تبديل فليش گودال‎ها را به رسوبات نريتيك نمايش مي‎دهد.

«واحد شيل ‎دارخونيش» شامل 1500 متر شيل خاكستري رنگ نازك لايه، سيلت ماسه‎سنگي و لايه‎هاي نازك ماسه‎سنگ با جورشدگي خوب است. در اين واحد ساخت‎هاي رسوبي و آشفتگي زيستي فراوان است. انواع گلوبيژرينا، گلوبيژرينده و تعدادي روزنه‎داران كف‎زي مانند Neoalveolina melocurdica معرف سن ميوسن پيشين تا ميوسن مياني هستند.

«واحد روكشا» شامل چهار زيرواحد است كه به ترتيب از پايين به بالا عبارتند از:زير واحد اول، شامل شيل و گل‎سنگ‎آهكي است كه به طرف بالا ريتم‎ها ضخيم‎تر و دانه‎درشت‎تر مي‎شوند به گونه‎اي كه در بالاترين قسمت آن كنگلومرا نيز وجود دارد. آثار فسيل، رسوبگذاري اين زير واحد را در آب عميق نشان مي‎دهند. زيرواحد دوم، شامل ماسه‎سنگ ضخيم‎لايه و دانه‎درشت، كمي سيلت سنگ‎آهكي و ميان‎لايه‎هاي شيل ماسه‎اي و كنگلومرا است.

آثار فسيلي، آب كم عمق و فراواني ميليوليدها، محيط‎هاي لاگوني هيپرسالين را نشان مي‎دهد.زير واحد سوم، شامل كنگلومرا با جورشدگي ضعيف، چندزادي، ضخيم‎لايه تا توده‎اي است.به دو زير واحد زيرين سن ميوسن پيشين تا مياني داده مي‎شود. دو زير واحد بالايي، فسيل شاخص ندارند.

 «واحد درپهن» شامل حدود 2000 متر ماسه‎سنگ ليتيك، شيل و كنگلومرا است كه به سرعت تغيير رخساره مي‎دهند. از شمال به جنــــوب، كنگلومرا به رخسارة ماسه‎اي و گلــــي تبديل مي‎شود و در داخل اين تـوالي شواهدي از پيشـروي و پسروي وجود دارد. با توجه به سنگواره‎هــاي Globorotalia menardi ، Globorotia accostaensis سن اين واحد از ميوسن مياني تا پسين است.واحد درپهن معرف رسوبات نريتيك مولاسي است. كنگلومراها ضمن دريايي بودن، در ارتباط با فراخاست پس از فاز كوهزايي هستند و بنابراين رخسارة مولاسي دارند.

«واحد جاقين» با 2750 متر ضخامت شامل سه زير واحد است كه در محيط‎هاي رسوبي دريايي كم عمق تا حوضه‎هاي پاراليك و مصب نهشته شده‎اند.

زير واحد زيرين، از نوع ماسه‎سنگ، كنگلومرا و كمي شيل است كه لايه‎هاي كنگلومرايي آن چينه‎بندي مورب، كانال و نقش‎موج دارد. ريز چينة مسطح، ريزچينة مورب و موج نقش‎هاي قرينه در ماسه‎سنگ‎ها ديده مي‎شود.

زير واحد مياني، از ماسه‎سنگ سُرخ‎رنگ و لايه‎هاي نازك كنگلومرا تشكيل شده است.زير واحد بالايي، از شيل، ماسه‎سنگ، سيلت سنگ و كنگلومرا با لايه‎هاي صدف و ميان‎لايه‎هاي ماسه‎سنگي تشكيل شده است.

سنگواره‎هايي مانند Globigerinoides sp., Orbulina universa, Miogypsina spp. سن ميوسن مياني تا پسين را نشان مي‎دهد.

«واحد قصرقند» شامل تا 3200 متر گل‎سنگ ژيپس‎دار و لايه‎هاي نازك ماسه‎سنگ است كه در درياي سكويي كم عمق و يا محيط كولابي و در آب و هواي گرم نهشته شده‎اند. فسيل‎ آب‎هاي عميق مانند Paleodictyon، و كم عمق مانند Granularia ophiomorph نشان مي‎دهد كه در طي رسوبگذاري اين واحد، شرايط به سرعت تغيير مي‎كرده است.

«واحد سهن‎تنگ» رخسارة جانبي واحد قصرقند است كه تا 4000 متر ضخامت دارد و از نظر داشتن رديف‎هاي ريتميك گلسنگ نامقاوم و ماسه‎سنگ مقاوم تيغه‎هاي پيوسته‎اي را مي‎سازد. اين واحد داراي ژيپس‎هاي ثانويه است. اين رسوبات به احتمال متعلق به نهشته‎هاي دور از منشأ يك بادزن دلتايي هستند. ميكروفسيل‎ها ويژگي‎ محيط‎هاي رسوبي مصبي يا سكوي داخلي را دارند.اثر فسيل‎ها، محيط رسوبي كشندي و ميان بادزن mid – fan را پيشنهاد مي‎كنند. روزنه‎داران كف‎زي و پلانكتون اين واحد چندان زياد نيست و همگي معرف اواخر ميوسن پيشين تا اوايل ميوسن مياني هستند.

«واحد پيشين» بخش زيرين اين واحد از ريتم‎هايي به ضخامت حدود يك صد متر تشكيل شده كه به طرف بالا درصد ماسه افزايش مي‎يابد به طوري كه 90 درصد قسمت بالاي ريتم را ماسه‎سنگ‎هاي ميكادار، دانه‎درشت تشكيل مي‎دهند. لايه‎هـــــا ويژگي‎هاي آشفته دارند و ساخت‎هاي رسوبي مثل طبقه‎بنـــــدي تدريجي، ريزچينــة مورب موجـــي، قالب شيـــاري، لودكاست در آنها ديده مي‎شود.

 سنگواره‎هايي مانند Globorotalia kugleri، G. continuosa، G. siakensis Globigerina venezuelana, معرف سن اوايل تا اواخر ميوسن پيشن‎اند.

«واحد جاروت» معرف نهشته‎هاي درياي كم عمق ميوسن پيشين تا مياني با شواهدي از پيشروي رديف‎هاي نيمه‎‎دريايي به داخل حوضه‎اي با فرونشست آهسته است. بخش زيرين توالي از نوع رسوب‎هاي آشفته است، ولي ماسه‎سنگ‎ها و شيل آهكي رويي، رخسارة جلوي دلتا و يا وابسته به رودخانه دارند. در بعضي نقاط نيز شواهدي مبني بر پسروي دريا ديده مي‎شود. سنگواره‎هاي موجود با اين مدل رسوبي سازگاري دارند، زيرا بيشتر آنها متعلق به سكوي قاره‎اي خارجي، داخلي و مرداب هستند. آثار فسيلي، Paleodictyon آب عميق در قاعده و Ophiomorpha Glockeria, آب كم عمق در بالاي واحد، اين پسروي را تأييد مي‎كند. واحد جاروت هم‎ارز زماني واحدهاي روكشا، قصرقند و بخشي از واحدهاي سهن‎تنگ و پيشين است.

پليوسن در مكران

«نهشته‎هاي پليوسن» مكران، رسوباتي از نوع مارن‎هاي ژيپس‎دار، ماسه‎سنگ، شيل و كنگلومرا هستند كه در گــذشته (هوبر، 1952) «گروه مكران» و در سال‎هاي اخيـر (مك‎كال، 1985) «واحد مكران» ناميده شده‎‎اند. سن واحــد مكران، محدود به پليوسن نيست، بلكه تغييرات سني آن از ميوسن پسين تا پليوسن است.

گفتني است كه از نگاه اشتوكلين (1953)، گروه مكران شامل رديف‎هاي پليوسن – ميوسن تمام مكران است. ولي مك‎كال (1985) واحد مكران را محدود به رسوبات واقع در باختر گسل زندان كرده و براي رسوبات خاور گسل ميناب از نام‎هاي تاهتون و پالامي استفاده كرده است.

در نواحي نيك‎شهر، پيشين، سرباز و سراوان، كنگلومرايي با قطعات بزرگ وجود دارد كه به طور ناپيوسته و يا ناپيوستگي موازي بر روي سازندهاي قديمي‎تر قرار گرفته است. اين كنگلومـــرا كه هم‎ارز كنگلومرا كچ Kech پاكستـــان است، به نام «واحـــد نهنگ» نام‎گذاري شده كه سن پليوسن پسين تا پليستوسن پيشين دارد. در جنوب خــاوري زاهدان، كنگلومراي سستي به نام تلخاب وجود دارد كه به پليوسن نسبت داده شده است.

«واحـــد مكـران» داراي چهار زير واحد «مارن گيــوشي»، «ماسه‎سنگ خكـو»، «ماسه‎سنگ تيــاب» و «كنگلومراي ميناب» است.

«مارن گيوشي»، كه هوبر (1952) آن را مارن گروه مكران مياني و مارن مكران مي‎نامد، رديفي از گلسنگ ژيپس‎دار خاكستري، مارن و شيل با ميان‎لايه‎هاي نازك ماسه‎سنگ و سيلت سنگ و گاه كنگلومرا است. خرده صدف در گل‎سنگ‎ها و ماسه‎سنگ‎ها پراكنده‎اند. مارن گيوشي در آب كم عمق نزديك به ساحل با تبخير شديد نهشته شده است. به احتمال بخش محدود حوضة به شكل كولاب و بخش باز آن به شكل سبخا بوده است.

 زير واحد گيوشي بين زون زيستي Globorotalia acostaensis و زون Globorotalia humerosa قرار گرفته و سن ميوسن پسين دارد.

«ماسه‎سنگ تياب»، 478 متر كالكارناريت سُرخ و قهوه‎اي، داراي چينه‎بندي مورب، ماسه‎سنگ بسيار دانه‎ريز آهكي از منشأ تپه‎هاي ماسه‎اي،‌آهك نرم قهوه‎اي و گل‎سنگ‎آهكي فسيل‎دار و نرم است كه در يك محيط ساحلي يا سدهاي ساحلي نهشته شده و به دليل داشتن Globorotalia humerosa سن ميوسن پسين – پليوسن پيشين دارد.

«كنگلومراي ميناب»، 1355 متر، كنگلومراي چنـــدزادي، نارس با خميرة فراوان، به رنگ سُرخ قهوه‎اي است كه به تدريج به تناوبي از ماسه‎سنگ و لايه‎اي رنگي مي‎رسد. كنگلومراي ميناب به لحاظ قرارگيـــري در روي ماسه‎سنگ خكــــو نمي‎تواند قديمي‎تـــر از پليوسن پيشين باشد. كنگلومـــراي ميناب با منشأ دلتــــايي دريايـــي هم‎ارز كنگلومراي پالامي و بخش بالايي واحـد تاهتون با منشأ رودخانه‎اي و قاره‎اي است.

«واحد تاهتون» با 5835 متر ضخامت، شامل سه زير واحد با منشأ دريايي، زير واحد ماسه‎سنگ و كنگلومرا و زير واحد كنگلومرايي است. واحد تاهتون معرف يك سيستم فنگلومرايي و رسوبات آبرفتي دشت سيلابي است كه در يك فروبوم شمالي – جنوبي كه هنوز در حال نشست است نهشته شده‎اند. وجود كانال‎ها، نارس بودن رسوبات، جورشدگي ضعيف چنين مدلي را تأييد مي‎كند. لايه‎هاي حد واسط اين واحد مي‎توانند متعلق به مصب يك حوضه با آب بسيار كم عمق باشد. شواهدي از جورشدگي، جا به جايي و ايجاد حفره توسط عوامل وابسته به دريا با چنين محيطي سازگاري دارد.

«كنگلومراي پالامي» (پالامي نام كوهي است كه از اين كنگلومرا تشكيل شده است). چندزادي، دانه‎درشت، با لايه‎بندي خوب و يكنواخت و با خميرة ماسه‎اي است. اين واحد با 4500 متر ضخامت با تمام واحدهاي كهن‎تر ارتباط دگرشيب دارد. ويژگي‎هاي رسوبي اين واحد نشانگر ته‎نشست سريع، در حوضه‎اي در حال فرونشست در يك سيستم رودخانه‎اي بريده بريده braided است.از نظر سني، ارتباط ناپيوسته بين واحد ماسه‎سنگ خكو (ميوسن بالايي – پليوسن زيرين) سن واحد پالامي را به پليوسن پيشين محدود مي‎كند. با وجود اين، به طور محلي كنگلومرا مي‎تواند از نظر سني تا ميوسن پسين گسترش داشته باشد.

«واحــد نهنگ» كه نام خود را از رودخانه‎اي به همين نام واقع در مرز پاكستان و شمال خاوري پيشين گرفته، شامل ضخامت متغيري (115 تا 1590 متر) از كنگلومراي چندزادي با جورشدگي ضعيف و خميرة ماسه‎سنگي است كه با ناپيوستگي بر روي تمام واحدهاي قديمي‎تر قرار دارد. اين واحد نشانگر نهشته‎هاي كنگلومرايي رودخانه‎اي، كوهپايه‎اي و متعلق به محيط رسوبي با انرژي زياد است كه به فراخاست زياد منطقه اشاره دارد. در اين واحد، به جز دو عدد استراكود، سنگوارة ديگري پيدا نشده است. داده‎هاي منطقه و استراكود Ilyocipris ramdohr سبب شده تا واحد نهنگ به سن پليوسن پسين – پليستوسن پيشين دانسته شود.