سازند ماسه‎سنگي نيزار : بُرش الگوي اين سازند در تنگ نيزار، بر سر راه مشهد به سَرَخس قرار دارد. در اين محل سازند مذكور، 318 متر ماسه‎سنگ‎هاي ضخيم لاية گلوكونيتي دانه ريز تا متوسط دانه و شيل با لايه‎هايي از سنگ‎آهك ماسه‎‎اي در بخش بالايي است. تخلخل فراوان از ويژگي‎هاي بارز اين ماسه‎سنگ‎ها است.سازند نيزار به طور هم‎شيب بر روي سازند آب تلخ و در زير كلات قرار دارد. اين سازند، سنگوارة شاخص ندارد و تنها به دليل جايگاه چينه‎شناسي به سن ماستريشتين دانسته شده است.

گسترش سازند نيزار به طور عمده به نواحي جنوب خاوري كپه داغ محدود است. از درگز به سوي باختر، اين سازند گزارش نشده است. در برونزدهاي خاوري، تغييرات ضخامت و سنگ‎شناختي ماسه‎سنگ‎هاي نيزار زياد است. براي نمونه در نزديك مرز افغانستان (برش نار) نيزار فقط 45 متر ضخامت دارد . در تنگ چهل‎كمان بخش زيرين سازند شامل ماسه‎سنگ و بخش بالايي آن شيل ماسه‎اي است و يا در بُرش جنوب ناوديس كلات، سازند نيزار با 590 متر ضخامت شامل يك بخش ماسه‎سنگي كم سيمان در زير، يك بخش سنگ‎آهك در وسط و يك بخش ماسه‎سنگ‎آهكي در بالاست.

سازند آهكي كلات : نام اين سازند از ناوديس كلات و شهرك كلات نادري گرفته شده، ولي بُرش الگوي آن در تنگ نيزار (سرراه مشهد به سَرَخس) مطالعه شده است. در اين محل، سازند كلات شامل 277 متر سنگ‎آهك ماسه‎اي زيست آواري و صخره ساز با همراهاني از شيل آهكي است. در بُرش الگو، 5 بخش قابل شناسايي است كه از پايين به بالا عبارتند از :

* بخش سنگ‎آهك زيرين به ضخامت 85 متر،

* بخش شيل زيرين به ضخامت 84 متر،

* بخش سنگ‎آهك مياني به ضخامت 23 متر،

* بخش شيل بالايي به ضخامت 53 متر،

* بخش سنگ‎آهك بالايي به ضخامت 32 متر.

بخش پنجم سازند كلات، از نوع بايوستروم روديستي است كه در تشكيل آن راديوليتيده و هيپوريتيده مشاركت دارند. مطالعات سنگ‎شناسي محبوبي و همكاران (1376) نشان داد كه سنگ‎هاي بخش پنجم سازند كلات، از سه رخسارة آهك و يك رخسارة مارني و شيلي تشكيل شده است كه در كم عمق‎ترين بخش يك چرخة بزرگ پسرونده، در يك محيط دريايي گرم، با شوري زياد عمق و انرژي كم، بر جاي گذاشته شده‎اند.از 5 بخش بُرش الگو فقط بخش زيرين در تمام منطقه گسترش دارد. بخش‏‎هاي ديگر به سوي خاور و باختر نازك شده و ناپديد مي‎شوند.

در محل بُرش الگو، همبري اين سازند با سازند نيزار هم‎شيب و همساز است. مرز بالايي آن به رسوب‎هاي قاره‎اي هم‎شيب است، ولي اين مرز ناپيوسته است.بخش‎هاي 5 گانة برش الگو، انواع گوناگوني از روزنه‎داران ماستريشتين دارند كه در بين آنها، انواع گلوبوترونكانا از همه شاخص‎تر است. در تنگ نيزار (بُرش الگو)، يك لاية صدف سنگ در قاعدة سازند و چندين لايه سنگ‎آهك روديستي در بخش بالايي وجود دارد.وكيل باغميشه (1376)، سنگواره‎هاي منسوب به ماستريشتين را آواري و حمل شده مي‎داند و با استناد به روزنه‎داران كف‎زي مانند Eponides sp.، Rotalia sp.، Elphidium sp. و روزنه‎داران پلانكتون مانند Globigerinatheka sp. و Hantkenina sp و استراكودهاي موجود مانند Paleomonosmirabilia sp، Hermanites sp.، Cushmanidia sp. ، Legominocythere sp سن سازند كلات را ائوسن مي‎داند كه اين ديدگاه نياز به بررسي بيشتر دارد.

سازند كلات بيشتر در مناطق مركزي و خاور كپه داغ گسترش دارد. در باختر كپه داغ، رديف‎هاي قياس شده با سازند كلات رخسارة بُرش الگو را ندارند و از جنوب به شمال، ضخامت آنها كاهش مي‎يابد. در اين نواحي، همبري سازند كلات با سازندهاي زيرين (شوريجه، آب دراز، سنگانه) ناپيوسته و فرسايشي است.

سازند شيلي نفته : نام اين سازند از روستاي نفته در خاور كپه داغ گرفته شده و شامل حدود 60 متر شيل‎هاي خاكستري‎رنگ، گاه با ميان‎لايه‎هايي از سنگ‎آهك ماسه‎اي است كه تنها در خاور كپه داغ برونزد دارد. مرز پاييني آن با سازند كلات و مرز بالايي آن با سازند پستليق (به سن پالئوسن) هم‎شيب و تدريجي است.

 

 

 

 

 

كرتاسه در مكران

در پهنة مكران، سنگ‎هاي كرتاسه دو خاستگاه متفاوت دارند. در كربنات‎هاي پيش‎كماني جداكنندة مكران شمالي از مكران جنوبي، سنگ‎هاي كرتاسه بيشتر از نوع كربنات‎هاي سكويي به همراه كمي روانه‎هاي آتشفشاني هستند. بخش بيشتر سنگ‎هاي كرتاسة مكران، آميزه‎اي از سنگ‎هاي اولترامافيك، مافيك و رسوب‎هاي پلاژيك نواحي ژرف‎اند كه در دراز گودال‎هاي ژرف شكل گرفته و پي‎سنگ مكران را مي‎سازند. سنگ‎هاي قاره‎اي و اقيانوسي ياد شده نظم چينه‎اي ندارند و بيشتر به صورت آميزه‎هاي زمين‎ساختي هستند كه در فواصل كوتاه تغيير جنس مي‎دهند. به همين‎رو نام و ويژگي‎هاي گوناگون دارند. شكل‎هاي زير نشانگر نام واحدهاي سنگي و ارتباط مكاني سنگ‎هاي كرتاسه در نواحي طاهرويي، ميناب، فنوج و نيك‎شهر است كه مي‎تواند بيانگر بخشي از ويژگي‎هاي كرتاسة مكران باشند. در ضمن، مجموعه‎هاي نفوذي بند زيارت، رمشك و همچنين نهشته‎هاي فليشي غيرقابل تفكيك و سنگ‎آهك‎هاي سكويي بخش‎هاي ديگري از سنگ‎هاي كرتاسة مكران‎اند (شكل 5-19)

نوضيح شكل(5-19)

.KPecm: پي‎سنگ افيوليتي مكران شامل: (sh) شيل و سيليت، سنگ‎آهك پلاژيك، (r) راديولاريت، (sp) اسپليت، (on) آندزيت، (b) بازالت، (gb) گابرو، (db) دپاياز، (d) ديوريت، (ub) هارزبوژيت، (sr) سرپانتينيت

Kd: مجموعة دوركان شامل: سنگ‎آهك، گدازه‎هاي بازيك تا متوسط، سنگ‎هاي آتشفشاني دگرگون، فيليت، شيست.

Kpede: مجموعة درانار شامل: گدازه‎هاي بالشي قليايي، سنگ‎آهك پلاژيك، چرت، نهشته‎هاي ماسه‎اي و كمي توده‎هاي نفوذي

.Kga: مجموعة گنج شامل: گدازه‎هاي بازيك تا متوسط، رسوب‎هاي آشفته، سنگ‎آهك، توف، توده‎هاي نفوذي كوچك.

Kma: مجموعة مختارآباد شامل: گدازه‎هاي بالشي بازالتي، سنگ‎آهك پلاژيك، شيل، سنگ‎ماسة توفي و كمي توده‎هاي ديابازي.

KPebr: مجموعة بُن‎رود شامل: سنگ‎آهك، توف، شيل، سنگ‎هاي آتشفشاني بازي با ساخت بالشي.

KP: واحد پاتوران شامل: شيل، ماسه‎سنگ، گدازه‎هاي بازيك تا متوسط، سنگ‎آهك، فيليت.